Η ειρωνεία, ένα ξεχασμένο στοιχείο στα χέρια των σύγχρονων τεχνητών.
Η ειρωνεία στην ποίηση του Καβάφη, είναι
ένα μέσο στοχαστικής απογύμνωσης της πραγματικότητας
Η ειρωνεία αποτελεί έναν από τους θεμελιώδεις μηχανισμούς της καβαφικής ποιητικής, όχι ως εργαλείο σαρκασμού ή ευθυμίας, αλλά ως μέσο απογύμνωσης των ψευδαισθήσεων του ανθρώπου και της κοινωνίας. Ο Καβάφης υιοθετεί μια λεπταίσθητη, συχνά υπαινικτική ειρωνεία, η οποία φωτίζει την αμφισημία των ανθρώπινων πράξεων, την αδυναμία υπέρβασης της μοίρας και την τραγική αλήθεια που υπολανθάνει πίσω από τους μεγάλους λόγους και τις πράξεις.
«Περιμένοντας τους Βαρβάρους»
Ίσως το πλέον εμβληματικό δείγμα καβαφικής ειρωνείας, το ποίημα περιγράφει μια κοινωνία που έχει εγκαταλείψει κάθε εσωτερική ζωτικότητα και αναμένει παθητικά την έλευση των "βαρβάρων" ως σωτηρία. Η ειρωνεία κορυφώνεται στους τελευταίους στίχους.
«Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς βαρβάρους.
Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις.»
Η αντιστροφή των ρόλων , όπου οι «βάρβαροι» λειτουργούν όχι ως απειλή αλλά ως απαραίτητοι για την ύπαρξη ενός νοήματος, ενσαρκώνει την καβαφική ειρωνεία., μια κοινωνία σε πλήρη παρακμή έχει ανάγκη τον καταστροφέα για να συνεχίσει να υφίσταται. Η ειρωνεία εδώ δεν είναι σαρκαστική, αλλά αποκαλυπτική, μελαγχολική, σχεδόν μεταφυσική.
«Η Πόλις»
Στο ποίημα αυτό η ειρωνεία αποκτά υπαρξιακή χροιά. Ο ήρωας του ποιήματος επιθυμεί να εγκαταλείψει την πόλη, πιστεύοντας ότι αλλού θα βρει μιαν «άλλη πόλη, καλλίτερη». Όμως ο ποιητής αναιρεί τη δυνατότητα της διαφυγής.
«Η πόλις θα σε ακολουθεί [...]
Πάντα στην πόλι θα φθάνεις. Για τα αλλού -μη ελπίζεις »
Η ειρωνεία εδώ δεν προκύπτει από τη γελοιοποίηση του ήρωα, αλλά από τη διάψευση των προσδοκιών του. Η «πόλις» δεν είναι μόνο ο εξωτερικός χώρος, είναι το σύνολο των εσωτερικών αδιεξόδων, των επιλογών, των ενοχών και της μοίρας του υποκειμένου. Η φυγή είναι ψευδαίσθηση, ο άνθρωπος δεν μπορεί να αποδράσει από τον εαυτό του.
«Η Σατραπεία»
Η ειρωνεία σε αυτό το ποίημα λειτουργεί περισσότερο υπαινικτικά και υπονομευτικά. Φαινομενικά, πρόκειται για έναν ύμνο στην ηθική υπεροχή ενός προσώπου που αρνείται τις ηδονές και τις εξουσίες της ζωής, προκειμένου να διαφυλάξει την ελευθερία του. Όμως ο Καβάφης, με εξαιρετική δεξιοτεχνία, αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο αυτός ο ηθικός ηρωισμός να μην είναι τίποτε άλλο από μια εκλογίκευση της αποτυχίας.
«Μήπως και ήσαν άλλως άξιοι - τι ζωή κι αυτή -
το δύσκολο, το σπάνιο εκείνο ν’ αρνηθείς,
της σατραπείας τα ψεύτικα μεγαλεία.»
Η λέξη «ψεύτικα» λειτουργεί εδώ διττά., είτε ως επιβεβαίωση της ματαιότητας των σατραπειών είτε ως εσωτερική παρηγορία αυτού που δεν τις απέκτησε ποτέ. Η ειρωνεία του Καβάφη δεν διαψεύδει την ηθική αξία της άρνησης, θέτει όμως ερωτήματα για τα κίνητρά της.
Στην ουσία , δεν είναι εργαλείο προσβολής ή επίδειξης ευφυΐας. Είναι ένα φιλοσοφικό βλέμμα πάνω στον άνθρωπο, ένα μέσο ενδοσκόπησης και στοχαστικής αμφιβολίας. Στην καβαφική ειρωνεία διακρίνεται ο πόνος της επίγνωσης, η αβεβαιότητα των κινήτρων και η τραγικότητα της ανθρώπινης μοίρας.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου